Vernissage le dimanche 15 octobre de 15h à 18h

Exposition du 15 octobre au 12 novembre 2023

Lueurs verticales 

Se pourrait-il que la peinture de Luc Coeckelberghs soit un acte de résistance, quoique discrètement et modestement, contre la barbarie qui progresse dangereusement dans la société, notamment dans le domaine de la culture ? C’est l’auteur italien Alessandro Baricco qui a tiré la sonnette d’alarme il y a quelques années dans son livre controversé «  I Barbari. Saggio sulla mutazione » (essai sur le changement). Selon lui, les barbares se développent systématiquement horizontalement, c’est-à-dire qu’ils aiment tout ce qui bouge vite, reste superficiel et facile à digérer; Internet et les réseaux sociaux sont donc leurs fers de lance. Baricco y oppose la verticalité qui a toujours été la marque de la vraie culture, mais qui est soumise à une pression croissante ; pour lui, la verticalité signifie profondeur, notion du temps, patience, métier. Telles sont précisément les caractéristiques de la pratique artistique de Luc Coeckelberghs. En cela, il est le compagnon de Baricco. 

Ce n’est donc pas un hasard si le mouvement vertical est clairement présent dans ses peintures, notamment ces dernières années. Des stries de couleur fragiles glissent vers le haut sur une surface blanche. On dirait en plus qu’un voile blanc les recouvre pour que tous les détails s’effacent sous nos yeux et que seule l’essence demeure. Ainsi, dans le champ pictural, derrière les bandes, s’ouvre à l’observateur attentif un espace mental indéterminé et sans fin. C’est l’espace dans lequel l’artiste lui-même aime se trouver et nous invite à pénétrer. Le format des peintures souligne cette invitation. Elles mesurent deux mètres de haut et partent juste au-dessus du sol. Elles forment ainsi une porte d’entrée qui donne au spectateur la possibilité de passer de son expérience physique à une expérience méditative. Le travail de Coeckelberghs est parfois associé à tort au minimalisme. Il est vrai qu’il partage avec ce mouvement l’intention de simplification. Mais le minimalisme est plus cérébral tandis que sa pratique est visuellement attrayante et donne envie de toucher et de partager. 

Il faut du temps pour pénétrer un tableau de Coeckelberghs. Chacune de ses œuvres a une profondeur, non seulement spirituelle mais aussi matérielle. L’aspect spirituel vient de la manière subtile et personnelle avec laquelle il traite la matière. Il superpose patiemment de fines couches de peinture acrylique diluée. Il a une nette préférence pour certaines couleurs : le bleu, le violet, le rouge, le vert et, étonnamment, l’argent. Chaque couche est soigneusement posée en glacis. Petit à petit, les tons se mélangent entre eux et avec le blanc, jusqu’à atteindre un point de saturation. Est-ce le moment où la matière cesse d’évoluer et semble s’évaporer ? Parfois, l’artiste a besoin de plus de vingt couches pour atteindre ce point magique. Une telle peinture est donc un travail de longue haleine, une sorte de « travail de bénédictin ». 

Pourtant, la superposition n’alourdit pas la peinture, bien au contraire. Elle donne une impression de transparence, la lumière la traverse. Cela génère une atmosphère sacrée, comme la lumière qui pénètre dans l’espace d’une église. Non pas la lumière exubérante du gothique, mais la lumière plus maîtrisée de l’église abbatiale romane qui caresse le regard et incite à la réflexion. Au cours de sa carrière, l’artiste a d’ailleurs travaillé la lumière d’une autre manière que purement picturale. Dans le bâtiment Flagey à Bruxelles par exemple, il a construit deux murs et un sol de morceaux de sucre qui faisaient tinter la lumière du jour dans leurs cristaux, aboutissant à un résultat résolument immatériel. Il a naguère rempli l’intérieur d’un grand container, au moyen d’un logiciel et de lumière LED, d’un nombre infini de variations de couleurs méritant le nom de « peintures lumineuses ». Coeckelberghs n’a jamais eu peur de rechercher et d’expérimenter pour découvrir de nouvelles possibilités visuelles avec des matériaux et des formes autres que ceux de la peinture traditionnelle. Mais quoi qu’il fasse, avec de la peinture et des pinceaux, avec de la lumière ou d’autres médias, c’était et restait toujours pur et totalement abstrait, sans la moindre concession.

L’artiste n’a pas besoin de s’inspirer de son ressenti ni d’éléments environnementaux tels que la nature ou le paysage, cette forme d’abstraction naît exclusivement et uniquement du phénomène de la peinture et de ses possibilités matérielles. Il en résulte une image qui manifeste la peinture dans son essence. Il cherche immédiatement des solutions pour la transcender. 

Dès 1978, alors qu’il vient d’obtenir son diplôme et séjourne à Rome grâce à une bourse, il rédige un manifeste dans lequel il souligne que sa peinture est désormais inextricablement liée à la sensation de l’espace : « À travers mon travail, j’essaie de créer une expérience physique de l’espace. Cette expérience physique s’accompagne d’une expérience mentale, d’un espace mental ». Dans son œuvre, il a façonné le rapport à l’espace de différentes manières. À plusieurs reprises, il a eu l’occasion, dans une salle ou dans un paysage, de réaliser de grandes installations picturales adaptées au contexte. Sa démarche spécifique consiste à humaniser l’immensité de l’espace en y plaçant des séries de petits objets colorés. Dans ces installations, l’espace devient porteur de l’image, tout comme une toile est porteuse d’un tableau. Il expérimente également la sculpture, toujours dans une approche picturale ; il recouvre des constructions en bois de feuilles d’asphalte déchirées. La question avec laquelle il se débat depuis si longtemps est donc de savoir comment le bidimensionnel peut entrer dans une véritable fusion avec le tridimensionnel, en d’autres termes, comment il peut travailler spatialement avec des éléments picturaux tels que des toiles. Il a combiné par exemple des peintures dans des sortes de bas-reliefs et les a attachées les unes aux autres pour former des sculptures. Il a également placé dans une salle quinze tableaux grandeur humaine, debout et dans diverses directions, livrant ainsi leur dos brut au même titre que leur surface peinte. 

Si l’on faisait un panorama de ses expositions successives basées sur le rapport entre la peinture et l’espace, on verrait un mouvement pendulaire depuis la peinture et le dessin via la sculpture jusqu’à l’installation et inversement. Ces dernières années, il s’est à nouveau concentré sur la recherche de la surface plane en tant que telle, sous forme de gestes verticaux sur de grandes toiles. Mais cela produit également un effet sur l’espace environnant. La présence silencieuse de plusieurs peintures apparentées et la lumière qui s’en dégage, leurs douces lueurs, créent une atmosphère intimiste et sereine.

—————————————————————————————-

Luc Coeckelberghs, né le 28 mai 1953, vit et travaille à Meensel-Kiezegem (Brabant flamand). En plus d’être un artiste indépendant, il a également été professeur pendant de nombreuses années à la Hogeschool Sint-Lukas Bruxelles, aujourd’hui appelée Luca (« étude des éléments visuels » et « recherche et développement dans la pratique artistique »). De nombreux jeunes ont été guidés par lui vers une carrière artistique.

Etienne Van den Bergh

septembre 2023

Lueurs verticales

Zou het kunnen dat de schilderkunst van Luc Coeckelberghs een daad van verzet is, zij het stil en bescheiden, tegen het barbarendom dat vervaarlijk oprukt in de hele samenleving, zeker ook in de cultuur?  Het is de Italiaanse auteur Alessandro Baricco die jaren geleden al daarover aan de alarmbel trok in zijn spraakmakende boek “I Barbari. Saggio sulla mutazione” (essay over de verandering). De barbaren ontwikkelen zich volgens hem stelselmatig horizontaal waarmee hij bedoelt dat ze dol zijn op alles wat snel gaat, aan de oppervlakte blijft en makkelijk te behappen is;  internet en sociale media zijn dan ook hun speerpunten. Daar tegenover plaatst Baricco de verticaliteit die altijd het kenmerk van de ware cultuur is geweest, maar steeds meer onder druk komt te staan; verticaliteit betekent voor hem diepgang, tijdruimte, geduld, vakmanschap. Laat dat nu precies de karakteristieken van de kunstbeoefening van Luc Coeckelberghs zijn. Hij is een metgezel van Baricco.

Het is dus geen toeval dat in zijn schilderijen, zeker de jongste jaren, de verticale beweging uitdrukkelijk aanwezig is. Fragiele stroken van kleur glijden opwaarts over een witte ondergrond. Het lijkt of er dan nog een witte sluier overheen gaat zodat alle bijkomstigheden voor onze ogen worden uitgewist en alleen de essentie overblijft. Daardoor opent zich in het picturale veld, achter de stroken, voor de aandachtige waarnemer, een mentale ruimte die onbepaald en eindeloos is. Dat is de ruimte waarin de kunstenaar ook zelf graag vertoeft en ons minzaam verzoekt mee binnen te treden. Het formaat van  de schilderijen benadrukt die uitnodiging. Ze zijn twee meter hoog en vertrekken van net boven de vloer. Zo vormen ze als het ware een toegangsdeur die aan de toeschouwer de kans geeft om vanuit zijn fysieke ervaring de overstap naar een meditatieve beleving te maken. Het werk van Coeckelberghs wordt soms met minimalisme in verband gebracht, ten onrechte. Weliswaar hebben ze de intentie van vereenvoudiging gemeen. Maar minimalisme is meer cerebraal terwijl zijn kunst een visuele aantrekkingskracht uitoefent en verleidt tot aanraken en deelgenoot worden.

Er is tijd nodig is om in een schilderij van Coeckelberghs door te dringen. Elk van zijn werken heeft diepgang, niet alleen geestelijk maar ook materieel. Het geestelijk aspect komt voort uit de subtiele en persoonlijke manier waarop hij met de materie omgaat. Geduldig legt hij fijne lagen van verdunde acrylverf over elkaar. Hij heeft een duidelijke voorkeur voor bepaalde kleuren: blauw, paars, rood, groen, en, verrassend, zilver. Iedere laag wordt zorgvuldig geglaceerd. De kleurtinten vermengen zich beetje bij beetje met elkaar en met wit, tot ze een verzadigingspunt bereiken. Is dat het moment waarop de materie ophoudt te evolueren en lijkt te verdampen?  Soms heeft de kunstenaar meer dan twintig lagen nodig om dat magische punt te bereiken. Een dergelijk schilderij is dan ook een werk van lange duur, een soort van monnikenarbeid. 

De gelaagdheid maakt het schilderij echter niet zwaar, integendeel. Het doet heel transparant aan, er straalt licht doorheen. Dat creëert een sfeer die sacraal aandoet, het is het licht zoals het binnenvalt in een kerkruimte. Niet het uitbundig licht van de gotiek, maar het zuiniger licht van de romaanse abdijkerk dat de ogen streelt en tot bezinning aanzet. De kunstenaar heeft trouwens in zijn loopbaan ook op andere dan louter schilderkunstige manieren met licht gewerkt. Bijvoorbeeld heeft hij ooit in het Flagey gebouw in Brussel twee muren en een vloer gebouwd met suikerklontjes die het daglicht lieten tintelen in hun kristallen, wat een uitgesproken immaterieel resultaat opleverde. De binnenkant van een grote container heeft hij, door middel van computersturing en led-licht, ingevuld met een oneindig aantal kleurvariaties die de naam ‘licht-schilderijen’ verdienen. Coeckelberghs is nooit bang geweest van onderzoeken en experimenteren om met andere dan de traditionele schilderkunstige materialen en vormen nieuwe beeldende mogelijkheden te ontdekken. Maar, wat hij ook maakt, met verf en penseel, met licht of andere media, het was en is altijd zuiver en totaal abstract, zonder de minste toegeving. 

De kunstenaar heeft geen inspiratie nodig vanuit het eigen gevoel, of uit omgevingselementen zoals natuur of landschap. De abstractie komt uitsluitend en alleen voort uit het fenomeen schilderkunst en de daarbij horende materiële mogelijkheden. Het resultaat is een beeld dat het schilderen in zijn essentie manifesteert. Hij zoekt onmiddellijk naar oplossingen om het te overstijgen.

Al in 1978, toen hij nog maar kort afgestudeerd was en met een studiebeurs in Rome verbleef, schreef hij een manifest waarin hij onderstreepte dat schilderen voor hem onlosmakelijk verbonden was met ruimtebesef: “Door mijn werk probeer ik een fysieke ervaring van ruimte te intensiveren. Deze fysieke ervaring gaat gepaard met een mentale ervaring, een mentale ruimte”. Hij heeft in zijn oeuvre op veel verschillende manieren vorm gegeven aan een relatie met ruimte. Meermaals heeft hij de gelegenheid gehad om, binnen in een zaal of buiten in een landschap, een grote picturale installatie te realiseren, helemaal aangepast aan de context. Zijn specifieke aanpak bestond erin de onmetelijke ruimte te vermenselijken door er reeksen van kleine, gekleurde objecten in te plaatsen. De ruimte werd in die installaties telkens de drager van het beeld, net zoals een doek er de drager van is bij een schilderij. Hij heeft ook met sculpturen geëxperimenteerd, ook in dat geval vanuit een schilderkunstige benadering; houten constructies bedekte hij met gescheurde vellen asfalt. De vraag waar hij al zo lang mee worstelt is dan ook hoe het tweedimensionale een echte fusie kan aangaan met het driedimensionale, anders gezegd, hoe hij met picturale elementen zoals schilderdoeken ten volle ruimtelijk kan werken. Daarom heeft hij, onder meer, schilderijen met elkaar gecombineerd  tot een soort bas-reliëfs en schilderijen aan mekaar bevestigd tot sculpturen. Bijvoorbeeld toen hij vijftien levensgrote schilderijen rechtop en in diverse richtingen in een zaal plaatste, waardoor hun ruwe achterkant werd opgewaardeerd tot hetzelfde niveau als hun beschilderde voorzijde. 

Als men op basis van de relatie schilderkunst-ruimte een overzicht van zijn opeenvolgende tentoonstellingen zou maken, zou men een slingerbeweging zien van schilderij en tekening over object naar installatie en weer het hele eind terug. De jongste jaren ligt zijn focus opnieuw op onderzoek van het platte vlak als dusdanig, in de vorm van verticale gestes op grote doeken. Maar ook dat heeft een uitwerking op de omringende ruimte. De stille aanwezigheid van verscheidene, met elkaar verwante schilderijen en het licht dat ervan uitgaat, hun zachte “lueurs”, brengen een intieme en serene stemming teweeg.

———————————————————————————–

Luc Coeckelberghs, °28/05/1953, woont en werkt in Meensel-Kiezegem (Vlaams-Brabant). Hij is, behalve zelfstandig kunstenaar, ook vele jaren docent geweest aan Hogeschool Sint-Lukas Brussel, nu Luca genoemd (“studie van de beeldelementen” en “onderzoek en ontwikkeling in de artistieke praktijk”). Tal van jongeren zijn door hem naar een artistieke loopbaan begeleid.

Etienne Van den Bergh

september 2023